Η Ολιγωρία των Αρχών

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΙ ΣΙΩΠΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ

Ένα από τα πιο ανησυχητικά μοτίβα που επαναλαμβάνεται κάθε φορά που ξεσπούν πυρκαγιές στην Ορεινή Κύπρο, είναι η συστηματική απουσία θεσμικής προετοιμασίας και η επαναλαμβανόμενη αδυναμία πρόληψης. Παρά τα αλλεπάλληλα τραγικά παραδείγματα των τελευταίων δεκαετιών, καμία ουσιαστική αλλαγή δεν υλοποιήθηκε. Οι υποσχέσεις για «ενισχυμένα σχέδια δράσης» και «νέες στρατηγικές πυροπροστασίας» έμειναν στα χαρτιά.

Η Κυβέρνηση δεν εξέδωσε καμία επίσημη ανακοίνωση κατά τις κρίσιμες ημέρες των πυρκαγιών. Τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης που είχαν προαναγγελθεί για το 2024, καθυστέρησαν χαρακτηριστικά ή δεν ενεργοποιήθηκαν εγκαίρως. Το Εθνικό Σχέδιο για την Αντιμετώπιση Δασικών Πυρκαγιών παρέμεινε ανενεργό, ενώ καμία κρίσιμη συνεδρίαση του Υπουργείου Γεωργίας ή του αρμόδιου Υφυπουργείου Κλιματικής Κρίσης δεν πραγματοποιήθηκε.

Η Βουλή των Αντιπροσώπων δεν διεξήγαγε ούτε μία επείγουσα συζήτηση για την αντιμετώπιση ή αποτίμηση της καταστροφής. Κανένα πολιτικό κόμμα δεν κατέθεσε επίσημα ερωτήματα για τις καθυστερήσεις, τις παραλείψεις, ή τα ελλείμματα σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό. Η κοινοβουλευτική σιωπή, τις κρίσιμες ώρες, ήταν εκκωφαντική.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αποδείχθηκε απροετοίμαστη και αδρανής. Πολλοί κοινοτάρχες δεν συγκάλεσαν έκτακτα κοινοτικά συμβούλια, δεν ζήτησαν ενίσχυση από επαρχιακούς φορείς, ούτε ενημέρωσαν έγκαιρα τους κατοίκους για πρωτόκολλα εκκένωσης ή προστασίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρατηρήθηκε πλήρης αδράνεια ακόμη και όταν οι φλόγες πλησίαζαν επικίνδυνα κατοικημένες περιοχές.

Όλοι οι εμπλεκόμενοι θεσμοί – εκτελεστική εξουσία, νομοθετική, τοπική αυτοδιοίκηση – φέρουν σοβαρές ευθύνες. Οι πράξεις (ή οι παραλείψεις) τους θα εξεταστούν διεξοδικά στις επόμενες ενότητες, με τεκμήρια, έγγραφα και ντοκουμέντα.

Πίνακας Υπεύθυνων Θεσμών και Ατόμων – Ποιος είχε την ευθύνη

Σύμφωνα με τα επίσημα έγγραφα και τις κυβερνητικές αποφάσεις, την ευθύνη για την ενεργοποίηση, πρόληψη και διαχείριση των δασικών πυρκαγιών είχαν οι ακόλουθοι φορείς και πρόσωπα:

• Υπουργείο Γεωργίας: Ο Ανδρέας Γρηγορίου, Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου, είχε οριστεί με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου ως ο κεντρικός συντονιστής για θέματα πυρκαγιών. Ο ρόλος του περιλάμβανε τη διασύνδεση μεταξύ υπουργείων, υπηρεσιών και τον γενικό επιχειρησιακό έλεγχο. Ωστόσο, μεταγενέστερα τέθηκε υπό αμφισβήτηση η επιχειρησιακή του αρμοδιότητα.

• Τμήμα Δασών (υπαγόμενο στο Υπουργείο Γεωργίας): Ο Διευθυντής του Τμήματος Δασών είναι υπεύθυνος για την πρόληψη, συντήρηση και έλεγχο προσβασιμότητας σε δασικές ζώνες, καθώς και για τον σχεδιασμό αντιπυρικών ζωνών και υποδομών πυρασφάλειας στα κρατικά δάση.

• Αρχιπυράρχοι της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας: Οι περιφερειακοί αξιωματούχοι της Πυροσβεστικής είχαν την άμεση ευθύνη διοίκησης της επιτόπιας κατάσβεσης, συντονίζοντας τα εναέρια και επίγεια μέσα όπου απαιτούνταν.

• Πυροσβεστική Υπηρεσία Κύπρου: Ο Αρχιπύραρχος φέρει τη γενική επιχειρησιακή ευθύνη για τη δράση του σώματος εκτός των κρατικών δασών, ειδικά σε μεικτές ζώνες κοντά σε οικισμούς.

• Πολιτική Άμυνα: Ο Διευθυντής της Πολιτικής Άμυνας έχει την ευθύνη για την εκκένωση πληθυσμών, την προστασία πολιτών και την παροχή ανθρωπιστικής στήριξης σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Η συμμετοχή της υπήρξε ανεπαρκής και καθυστερημένη, ιδίως ως προς τους ευάλωτους πληθυσμούς.

• Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας: Πρόκειται για το ανώτατο κυβερνητικό όργανο συντονισμού κρίσεων, υπό την προεδρία του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ενώ θεσμοθετήθηκε για τέτοιες περιπτώσεις, δεν ενεργοποιήθηκε κατά την κρίση, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα ως προς τον ρόλο και την ετοιμότητα του μηχανισμού.

Τα Ονόματα της Σιωπής

Ανδρέας Γρηγορίου – Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας

• Ορίστηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Απρίλιο του 2023 ως ο συντονιστής πυρκαγιών, με αρμοδιότητα να κινητοποιεί πτητικά μέσα και να συντονίζει κράτος και υπηρεσίες

  Πού βρισκόταν ο Ανδρέας Γρηγορίου και ποιος είχε πραγματική αρμοδιότητα;

  ✅ Τι ορίζει η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου (12 Απριλίου 2023)

  Με απόφαση Υπουργικού Συμβουλίου, ο Ανδρέας Α. Γρηγορίου, Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας, ορίστηκε ως κεντρικός Συντονιστής Πυρκαγιών, με εξουσίες να:

  1. κινητοποιεί πτητικά μέσα,

  2. διαχειρίζεται την διάταξη δυνάμεων,

  3. υποδεικνύει πότε να ενεργοποιηθεί ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας,

  4. συγκροτεί επιχειρησιακό κέντρο κρίσης και

  5. υποδεικνύει μέτρα εκκένωσης ή κυκλοφορίας, ανεξάρτητα από την υπηρεσία που ανήκε ο κάθε φορέας

  🔍 Κατά τις πυρκαγιές: Βρισκόταν στην Αυστραλία

  Την κρίσιμη περίοδο της φονικής πυρκαγιάς στην Ορεινή Λεμεσό, ο κ. Γρηγορίου βρισκόταν στην Αυστραλία, εκπροσωπώντας την Κυπριακή Δημοκρατία σε επετειακές εκδηλώσεις.

  Το γεγονός προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στη Βουλή, με βουλευτές να αμφισβητούν τη μετακίνηση και να ζητούν να μάθουν ποιος ανέλαβε τον ρόλο του συντονιστή κατά την απουσία του.

  ❓ Αντικαταστάθηκε ή όχι;

  Η Υπουργός Γεωργίας, Μαρία Παναγιώτου, δήλωσε ότι ο κ. Γρηγορίου εκδήλωσε προσωπικά ενδιαφέρον να ταξιδέψει στην Αυστραλία και ότι πριν την αναχώρησή του:

  • πραγματοποίησε συναντήσεις με τον Αρχιπύραρχο και τον Διευθυντή του Τμήματος Δασών,

  • διόρισε επισήμως δύο ανώτερους λειτουργούς για να τον αντιπροσωπεύουν σε ενδεχόμενη ανάγκη,

  • τόνισε ότι δεν ασκούσε ποτέ επιχειρησιακό ρόλο και ότι αυτό ανήκε στον Αρχιπύραρχο ή τον Διευθυντή Δασών ανά περιοχή .

  Παρά τις διαβεβαιώσεις, η Βουλή επέμεινε ότι δεν δόθηκαν σαφείς απαντήσεις για το ποιος υπηρέτησε ως κεντρικός συντονιστής όσο απουσίαζε ο κ. Γρηγορίου, και γιατί δεν εφαρμόστηκε η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου όπως εκδόθηκε.

⚖️ Ποιος είχε την ευθύνη τελικά;

• Ο κ. Γρηγορίου βρισκόταν εκτός Κύπρου, δήλωσε ότι «η απουσία μου δεν επηρέασε την ανταπόκριση των υπηρεσιών» και επέμεινε πως δεν κατείχε επιχειρησιακό ρόλο, παρά την αντίθετη απόφαση Υπουργικού

• Η Ευθύνη Μεταβιβάστηκε: Σύμφωνα με την επίσημη θέση της Υπουργού, την επιχειρησιακή ευθύνη είχαν οι Αρχιπύραρχοι της Πυροσβεστικής ή ο Διευθυντής του Τμήματος Δασών, ανάλογα με τη ζώνη ευθύνης

• Παρά την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ο Γενικός Διευθυντής παρέμεινε εκτός χώρας σε μια κρίσιμη στιγμή. Η ευθύνη δεν ενεργοποιήθηκε όπως προβλεπόταν — ούτε ο ίδιος ανέλαβε επιχειρησιακό ρόλο, ούτε ορίστηκε αντικαταστάτης για να καλύψει την απουσία του.

  Ταυτόχρονα, οι δηλώσεις και οι αντιφάσεις — από τη μια η εταιρική άποψη της Υπουργού περί μη επιχειρησιακού ρόλου, και από την άλλη οι απαιτήσεις βουλευτών για εξηγήσεις — επιρρίπτουν ευθύνες τόσο στον ίδιο όσο και στην ηγεσία του Υπουργείου.

  Κανονικά, σε περίπτωση απουσίας του Γενικού Διευθυντή, την πολιτική και επιχειρησιακή ευθύνη όφειλε να την αναλάβει η ίδια η Υπουργός. Όχι μόνο ως επικεφαλής του Υπουργείου Γεωργίας, αλλά και ως το πρόσωπο που εισηγήθηκε και υπέγραψε την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου για το συντονισμό πυρκαγιών. Η σιωπή της, η απουσία συντονισμού και η αποποίηση ευθυνών συνιστούν θεσμική αποτυχία και πλήγμα στην εμπιστοσύνη των πολιτών προς το κράτος.

  Η υπόθεση υπογραμμίζει την έλλειψη σαφούς δομής και αυστηρής εφαρμογής των κρατικών αποφάσεων σε καταστάσεις κρίσης.

Τμήμα Δασών – Διοικητικός Τομέας εντός Υπουργείου Γεωργίας

• Το Τμήμα Δασών φέρει νομοθετική και τεχνική ευθύνη για την πρόληψη και αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών, καθώς και για την πρότυπη αντιμετώπιση σε ζώνη έως 2 χιλ. από τα κρατικά δάση

• Η δυσκινησία του κράτους και η καθυστέρηση στην εφαρμογή κανόνων και μέτρων καταγγέλλονται από την Ελεγκτική Υπηρεσία ως χρόνιες παθογένειες .

Πυροσβεστική Υπηρεσία Κύπρου

• Υπεύθυνη για την επιχειρησιακή αντιμετώπιση των πυρκαγιών εκτός ζώνης Δασών, με κύρια διοικητική δομή τον Αρχιπύραρχο κάθε περιοχής

• Σύμφωνα με το Υπουργείο, εκείνος έχει την ευθύνη κατάσβεσης, όχι ο Γρηγορίου.

Πολιτική Άμυνα (Civil Defence)

• Υπηρεσία υπό την Εσωτερικών, αρμόδια για την προστασία πολιτών, τον συντονισμό εκκενώσεων και την ανθρωπιστική διαχείριση σε καταστροφές

• Ωστόσο, κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών, δεν παρέχει υποστήριξη σε ηλικιωμένους/ασθενείς, λόγω υποστελέχωσης και καθυστερήσεων στον μηχανισμό ενεργοποίησης.

Κεντρικό Συντονιστικό (National Security Council)

• Νεοσύστατο όργανο του 2023, υπό την προεδρία Χριστοδουλίδη, με στόχο τη συνολική κοινή δράση σε εθνικά θέματα ασφαλείας και κρίσης

• Δεν ενεργοποιήθηκε κανένα συντονιστικό σχέδιο μέσω του ΣΕΑ κατά την κρίση, παρότι είναι προορισμένο για την αποτελεσματική διαχείριση τέτοιων καταστάσεων.

🗣 Δημόσιες Δηλώσεις, Αντιφάσεις και Σιωπή

• Σε συνεδρίαση Κοινοβουλευτικών Επιτροπών, βουλευτές ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ τόνισαν ότι η απόφαση για τον Γρηγορίου αμφισβητήθηκε και ότι η Υπουργός αρνήθηκε επιχειρησιακή ευθύνη για τον ίδιο .

• Εκπρόσωπος του Τμήματος Δασών, Σάββας Ιεζεκιήλ, παραδέχθηκε: «Κανείς δεν ήταν προετοιμασμένος για αυτή τη φωτιά» και ανέφερε την έλλειψη υποδομής και συντονισμού.

• Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ζήτησε συνδρομή από την κυβέρνηση των ΗΠΑ για έρευνα και αξιολόγηση της διαχείρισης της πυρκαγιάς, δηλώνοντας ταυτόχρονα ότι γίνονται δημόσια διαθέσιμες οι εκθέσεις από τέσσερις κρατικές υπηρεσίες (Πυροσβεστική, Δασική, Αστυνομία, Πολιτική Άμυνα).